Giải pháp phòng trị các nhóm bệnh hại phổ biến trên cây sâm Ngọc Linh

Phần 1: Các nhóm bệnh hại phổ biến trên cây sâm Ngọc Linh

+ Bệnh vàng lá thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con do nấm Fusarium spp, Pythium ultimum, Rhizoctonia solani.

+ Bệnh đốm vòng do nấm Alternaria (alternata, panax).

+ Bệnh rỉ sắt do nấm Puccinia sp.

+ Bệnh héo xanh do vi khuẩn Pseudomonas sp.

+ Bệnh thối củ do vi khuẩn Pseudomonas sp. và tuyến trùng ký sinh Aphelenchoides sp.

+ Bệnh thán thư do nấm Colletotrichum acutatum.

Trong các nhóm bệnh trên thì bệnh thán thư và bệnh chết rạp cây con là bệnh khó trị, khó kiểm soát. Bệnh phát sinh và phát triển mạnh, lây lan nhanh.

Phần 2: Giải pháp phòng trị bệnh vàng lá thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con; bệnh đốm vòng; bệnh thán thư; bệnh thối củ; bệnh gỉ sắt trên cây sâm Ngọc Linh

2.1 Xử lý hạt giống trước khi gieo (tiêu diệt nấm bệnh, tăng tỷ lệ nảy mầm)

Hạt giống sau khi rửa sạch, trước khi bước vào giai đoạn ủ dùng 100ml nano Bạc Đồng PAV pha 2-4 lít nước ngâm trong thời gian 2-4 tiếng. Có thể ngâm hạt sâm Ngọc Linh với nano Silic SiO₂ để tăng tỷ lệ nảy mầm, giúp cây con khoẻ mạnh.

2.2 Phòng bệnh tổng hợp cho cây sâm Ngọc Linh giai đoạn trước khi trồng

Mục đích: tiêu diệt nguồn bệnh trong đất mùn hữu cơ, xơ dừa thông qua việc xử lý đất trước khi gieo/trồng sâm Ngọc Linh. Để hạn chế tối đa quá trình phát sinh phát triển bệnh thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con; bệnh thán thư; bệnh đốm vòng; bệnh gỉ sắt sâm Ngọc Linh nhà vườn cần làm tốt khâu chuẩn bị đất, xử lý đất mùn hữu cơ trước khi trồng (hoặc trước khi gieo hạt).

Các bước cơ bản xử lý đất trước khi gieo trồng sâm Ngọc Linh:

Bước 1: Tiêu diệt nguồn bệnh trong đất (nấm, vi khuẩn gây bệnh)

Dùng 500ml nano Bạc Đồng Super kết hợp 500ml nano Đồng oxyclorua cộng thêm 500-800ml nano Bạc Đồng PAV pha 150lít nước tưới ẩm đất. Tưới 1-2 lần, cách nhau 7-10 ngày/lần (hỗn hợp dung dịch nano cần được tưới ẩm đều đất mặt luống và ngấm xuống tầng đất phía dưới). Sau 4-6 ngày chuyển qua bước 2.

Bước 2: Cân bằng và ổn định pH đất, bổ sung khoáng nano, tạo điều kiện thuận lợi cho bộ rễ cây sâm phát triển khoẻ mạnh, hạn chế tình trạng thừa/thiếu dinh dưỡng, nâng cao tỷ lệ sống cho cây sâm Ngọc Linh: Dùng 500ml nano AKH Super plus kết hợp 500ml nano Silic SiO₂ pha với 300 lít nước tưới ẩm đất, sau đó để 7-15 ngày chuyển sang bước 3.

Bước 3: Bổ sung hệ vi sinh có lợi(10 chủng), tăng hàm lượng mùn, chống thối rễ lở cổ rễ và nghẹt rễ sinh lý, ức chế và tiêu diệt nấm bệnh và tuyến trùng giúp cây sâm phát triển ổn định, kháng bệnh tốt, chống ngộ độc cây.

Liều sử dụng như sau: Dùng 5-8 lít chế phẩm Biotech Pro kết hợp với 500ml chế phẩm nano Canxi Super pha với 200-250 lít nước tưới ẩm đất (tưới đều cho 100-200m² đất trồng sâm Ngọc Linh). Sau 10-15 ngày chuyển sang bước 4.

Bước 4: Trước khi trồng sâm Ngọc Linh 10-15 ngày, dùng 500g hệ vi sinh kháng nấm pha với 80-100 lít nước, tưới ẩm đều cho 100-200m² đất trồng sâm Ngọc Linh. Hệ vi sinh có tác dụng kháng nấm (lở cổ rễ, chết rạp cây con, thán thư, rỉ sắt, đốm vòng).

Xử lý đất trước khi gieo hạt sâm Ngọc Linh làm quy trình tương tự như trên. Trước khi sâm Ngọc Linh mọc mầm 1-2 tuần, dùng 80ml nano Bạc Đồng PAV kết hợp 80ml nano Bạc Đồng Super cộng thêm 80ml nano Đồng Oxyclorua pha 20 lít nước phun ẩm bề mặt, phun 2 lần, 4-6 ngày/lần (tiêu diệt nấm gây bệnh lở cổ rễ, chết rạp cây con, bệnh thán thư, bệnh đốm vòng, giảm tỷ lệ chết cây con).

2.3 Phòng bệnh tổng hợp cho cây sâm Ngọc Linh giai đoạn sau khi trồng

Sau khi trồng sâm Ngọc Linh 5-7 ngày nhà vườn cần có các giải pháp quản lý, tiêu diệt nguồn nấm gây bệnh, phòng bệnh từ xa, tránh để bệnh phát sinh phát triển mạnh. Phun tưới phòng bệnh tổng hợp cho cây sâm theo các công thức sau:

CT1: Dùng 40-60ml nano Đồng Oxyclorua kết hợp 50-60ml nano Bạc Đồng Super pha 20 lít nước phun đều toàn bộ thân lá, gốc, định kỳ 7 ngày/lần.

CT2: Dùng 40-60ml nano Đồng Oxyclorua kết hợp 40-60ml nano Bạc Đồng Super cộng thêm 40-60ml nano Bạc Đồng PAV pha 20 lít nước phun đều toàn bộ thân lá, gốc, định kỳ 7 ngày/lần.

Thúc bộ rễ phát triển khoẻ mạnh, bổ sung dinh dưỡng đa trung vi lượng dạng nano dễ hấp thu cho cây sâm Ngọc Linh: Dùng 500ml nano AKH Super Plus kết hợp 500ml nano Silic SiO2 pha 200 lít nước tưới ẩm gốc, 7-10 ngày/lần (hoặc tưới theo nhu cầu dinh dưỡng của cây).

2.4 Giải pháp đặc trị bệnh thán thư, gỉ sắt, lở cổ rễ-chết rạp cây con, đốm vòng, thối củ sâm Ngọc Linh

2.4.1 Giải pháp trị bệnh thán thư sâm Ngọc Linh

Bệnh thán thư sâm Ngọc Linh do nấm Colletotrichum acutatum gây ra. Bệnh thán thư sâm Ngọc Linh phát triển mạnh vào mùa mưa, trong điều kiện ẩm độ không khí cao kéo dài, đất thoát nước kém. Bệnh gây hại trên thân lá, biểu hiện rõ rệt trên các lá già, lá thành thục. Trên cây sâm tuổi nhỏ (6-8 tháng tuổi) nấm có thể gây hại từ giai đoạn lá bánh tẻ, lá non làm cho lá bị thối đen, thối nhũn lá. Nấm thán thư thường gây hại trên phiến lá, tại mép lá hoặc chót lá. Sợi nấm đa bào, phân nhánh, chúng có thể tấn công và phá vỡ lớp biểu bì của phiến lá làm cho lá bị thối đen, thối nhũn. Bào tử nấm phân sinh đơn bào, có thể tồn tại dạng sợi trên hạt giống (nếu không được xử lý kỹ trước khi gieo). Bào tử phân sinh truyền lan nhờ gió và nước mưa, nước tưới. Chúng xâm nhập vào cây qua vết thương hở hoặc xâm nhiễm trực tiếp qua lớp biểu bì thân lá. Trong điều kiện mưa ẩm kéo dài, độ ẩm không khí cao, bào tử phân sinh có khả năng nảy mầm trong giọt nước, mỗi bào từ thường hình thành 2-4 ống mầm, nhờ áp lực cơ giới đầu ống mầm chúng chọc thủng tầng cutin lá sau đó xuyên qua lớp biểu bì nhờ tác động hoá học.

Nguyên nhân, triệu chứng bệnh thán thư trên cây sâm Ngọc Linh:

Bệnh thán thư sâm Ngọc Linh gây hại trên các phiến lá, cuống lá và thân cây. Khi bệnh ở giai đoạn khởi phát, các phiến lá chuyển màu vàng nhạt, tập trung dọc phần gân chính. Trên lá, nếu bệnh khởi phát ở vị trí chót lá, vết bệnh ban đầu giống như dạng nhúng nước sôi (sũng nước) và lan dần vào trong phiến lá, mô lá bị bệnh có màu thâm đen và thối nhũn (mô lá bệnh bị phá huỷ hoàn toàn và mất chót lá). Trường hợp bệnh khởi phát ở mép phiến lá, vết bệnh thường có hình bầu dục hoặc hình tròn đồng tâm, sau đó lan rộng vào trong phiến lá. Đặc trưng cơ bản của vết bệnh là hơi lõm xuống có màu nâu xám-đen. Khi bệnh phát triển nặng, lá bị rụng tại các vị trí tầng rời (tháo khớp lá), thân chính có thể bị thối nhũn và làm cho cây chết hoàn toàn không có khả năng phục hồi.

Giải pháp đặc trị bệnh thán thư sâm Ngọc Linh:

Khi cây sâm có triệu chứng bệnh thán thư, nhà vườn cần khẩn trương phun tưới luân phiên các công thức sau đây:

+ Phun thân lá(CT1): Dùng 80-120ml nano Đồng Oxyclorua kết hợp 80-120ml nano Bạc Đồng PAV pha 20 lít nước phun đều toàn bộ thân lá.

+ Phun thân lá(CT2): Dùng 150-200ml nano Đồng Oxyclorua pha 15 lít nước phun đều thân lá.

+ Phun thân lá(CT3): Dùng 160-200ml nano Bạc Đồng PAV pha 15 lít nước phun đều thân lá.

+ Phun thân lá (CT4): Dùng 200ml nano Bạc Đồng Super pha 15 lít nước phun đều thân lá.

Phun định kỳ 5 ngày/lần, phun luân phiên các công thức trên, phun cho đến khi kiểm soát được bệnh sau đó chuyển sang công thức phun phòng bệnh như hướng dẫn trên.

Kết hợp tưới gốc: Dùng 500ml nano Bạc Đồng PAV pha 50-100 lít nước tưới ẩm gốc thời kỳ cây đang bị bệnh, 7-10 ngày tưới 1 lần. Sau khi cây ổn định có thể dùng thêm chế phẩm Biotech Pro tưới gốc định kỳ.

2.4.2 Nguyên nhân, triệu chứng và giải pháp trị bệnh vàng lá thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con trên cây sâm Ngọc Linh

Bệnh thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con trên sâm Ngọc Linh do nấm Phytophthora sp. và nấm Fusarium gây nên. Sợi nấm có thể hình thành bào tử hậu trong mô mạch dẫn, bào tử phân sinh hình thành chuỗi, đơn bào.

Triệu chứng ban đầu là các vết chấm nhỏ màu đen ở dưới gốc thân(cổ rễ), sau đó lan rộng quanh cổ rễ. Bệnh diễn tiến nặng làm cho cổ rễ và phần gốc thân sát mặt đất bị teo tóp, thâm đen, thối mục, cây đổ gục và héo chết hoàn toàn(thường gọi là chết rạp cây con). Các mô lá chuyển màu vàng, thân cây bị thối nhũn và gẫy gập, cây tàn lụi héo rũ (một số trường hợp lá có thể vẫn còn màu xanh), cây bị bệnh nặng có thể thối củ. Bệnh phát sinh gây hại chủ yếu ở giai đoạn cây con, đôi khi cũng thấy xuất hiện trên cây sâm 2-3 tuổi.

Trên thực tế sâm Ngọc Linh thường bị bệnh thối rễ, lở cổ rễ ghép với bệnh do tuyến trùng làm cho tỷ lệ chết cây con cao hơn so với các vườn sâm được kiểm soát tốt nguồn bệnh ngay từ giai đoạn xử lý đất trước khi gieo/trồng. Tuyến trùng gây bệnh trên cây sâm Ngọc Linh thường là tuyến trùng nốt sưng (M.incognita). Tuyến trùng xâm nhập vào bộ rễ của cây sâm Ngọc Linh từ giai đoạn cây còn non(cây con), sau đó tạo u sưng trên rễ (nối tiếp nhau hoặc dạng độc lập). Cây sâm bị tuyến trùng tấn công thường có biểu hiện còi cọc, lá vàng úa, chết héo, cây cong queo dị dạng, bộ rễ thối hỏng (do nấm Phytophthora sp. và nấm Fusarium sp. xâm nhiễm).

Bệnh thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con sâm Ngọc Linh thường phát triển mạnh trong điều kiện độ ẩm cao, mưa nhiều, đất ẩm, nhiệt độ 18-25oC, thời tiết nóng lạnh bất thường. Nguồn nấm bệnh chủ yếu tồn tại trong đất, mùn hữu cơ chưa được xử lý kỹ. Do đó để phòng bệnh chủ động, nhà vườn cần xử lý đất, mùn hữu cơ, xơ dừa trước khi trồng sâm Ngọc Linh, đồng thời quá trình chăm sóc sau gieo/trồng cần chủ động tiêu diệt nguồn bệnh thứ cấp, tránh phát sinh phát triển bệnh.

Phòng trị bệnh thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con sau khi gieo hạt sâm Ngọc Linh: Trước thời điểm hạt mọc mầm khỏi mặt đất từ 15-20 ngày, dùng 60-80ml nano Bạc Đồng PAV kết hợp 60-80ml nano Đồng Oxyclorua + 60-80ml nano Bạc Đồng Super pha 20 lít nước phun tưới ẩm toàn bộ bề mặt luống, xử lý 2 lần liên tiếp, cách nhau 7-10 ngày/lần.

Phòng trị bệnh thối rễ, lở cổ rễ giai đoạn cây con (Sau khi cây nảy mầm, phát triển thân lá): Dùng 30-50ml nano Đồng Oxyclorua kết hợp 40-60ml nano Bạc Đồng Super pha 20 lít nước phun ẩm toàn bộ thân lá gốc, định kỳ 7 ngày/lần.

Sau khi cây sâm mọc mầm 1-1,5 tháng: Dùng 500ml nano AKH Super Plus kết hợp 300-500ml nano Silic SiO2 pha 200-250 lít nước tưới ẩm gốc, tưới định kỳ 15-20 ngày/lần. Có thể kết hợp sử dụng chế phẩm Biotech Pro tưới gốc định kỳ.

Lưu ý: Bệnh thối rễ, lở cổ rễ, chết rạp cây con chủ yếu phòng bệnh chủ động thông qua việc xử lý đất trước khi trồng. Làm tốt khâu xử lý đất và giai đoạn tiền nảy mầm sẽ mang lại hiệu quả cao, giảm tỷ lệ chết cây con.

2.4.3 Nguyên nhân và giải pháp phòng trị bệnh gỉ sắt sâm Ngọc Linh

Nguyên nhân gây bệnh gỉ sắt sâm Ngọc Linh: Bệnh gỉ sắt sâm Ngọc Linh do nấm Puccinia polysora gây ra.

Triệu chứng bệnh gỉ sắt sâm Ngọc Linh:

Vết bệnh chủ yếu phát sinh, phát triển và gây hại ở phiến lá. Vết bệnh lúc đầu rất nhỏ, chỉ là một chấm màu vàng trong, phân bố không theo quy luật trên phiến lá. Bệnh phát triển mạnh khiến cho vết bệnh to dần, có thể tập trung thành từng đám hoặc nằm rải rác trên phiến lá, vết bệnh thường có màu vàng và tạo thành các đốm nổi trên mặt lá (kích thước xung quanh 1mm). Bệnh gỉ sắt sâm Ngọc Linh làm cho lá giảm hàm lượng diệp lục, ảnh hưởng đến quang hợp và quá trình trao đổi chất của cây.

Giải pháp phòng trị bệnh gỉ sắt sâm Ngọc Linh:

Giải pháp cơ bản là tiêu diệt nguồn bệnh, ức chế quá trình phát sinh phát triển của nấm (kết hợp xử lý đất trước khi trồng – theo hướng dẫn trên): Dùng 40-60ml nano Đồng Oxyclorua kết hợp 60-80ml nano Bạc Đồng Super phun đều thân lá gốc. Hoặc sử dụng 80-120ml nano Bạc Đồng PAV pha 15-20 lít nước phun đều thân lá gốc, định kỳ 7-10 ngày/lần (đặc biệt vào các thời điểm mưa ẩm kéo dài, độ ẩm không khí cao). Lưu ý quá trình phun nên kết hợp tưới ẩm gốc, sử dụng chế phẩm Biotech Pro tưới ẩm định kỳ 15-30 ngày/lần.

Nếu cây đã bị nhiễm bệnh, tuỳ mức độ bệnh nặng hay nhẹ có thể tăng liều lượng sử dụng nano Đồng Oxyclorua, nano Bạc Đồng Super, nano Đồng oxyclorua (tăng 1,5 lần so với liều phòng bệnh ở trên): Dùng 80-90ml nano Đồng Oxyclorua kết hợp 80ml nano Bạc Đồng Super + 80ml nano Bạc Đồng PAV pha 20 lít nước phun đều thân lá gốc, 6-7 ngày/lần cho đến khi kiểm soát được triệu chứng bệnh. Nên sử dụng nano Bạc Đồng PAV, nano Bạc Đồng Super và nano Đồng Oxyclorua phun/tưới phòng bệnh định kỳ cho sâm Ngọc Linh(hiệu quả tối ưu).

2.4.4 Nguyên nhân và giải pháp phòng trị bệnh đốm vòng cây sâm Ngọc Linh

Bệnh đốm vòng trên sâm Ngọc Linh do nấm Alternaria alternata gây ra. Triệu chứng bệnh ban đầu là những chấm màu vàng nhỏ như mũi kim, sau vết bệnh lan rộng hình tròn đồng tâm màu nâu nhạt hoặc nâu sẫm, xung quanh có thể có quầng vàng(kích thước vết bệnh xung quanh 1cm). Khi gặp mưa ẩm, trên mặt vết bệnh thường hình thành một lớp nấm mốc màu đen. Bệnh phát sinh và gây hại mạnh từ tháng 3 đến tháng 6 trên sâm Ngọc Linh dưới 2-3 năm tuổi (tập trung nhiều ở sâm non, tuổi nhỏ). Nhiều trường hợp ghi nhận bệnh đốm vòng sâm Ngọc Linh thường ghép với các bệnh như: vàng lá thối rễ, lở cổ rễ, bệnh thán thư,..(khiến cho tỷ lệ chết cây con khá cao)

Bệnh đốm vòng sâm Ngọc Linh phát triển mạnh trong điều kiện ẩm ướt, mưa nhiều, nhiệt độ trung bình 23-26^oC. Nấm bệnh là loại bán ký sinh, xâm nhiễm vào cây qua vết thương hở hoặc qua vết gây hại của côn trùng chích hút. Bào tử nấm lây lan nhờ gió, nước mưa, nước tưới, dụng cụ và con người qua quá trình chăm sóc.

Giải pháp phòng trị bệnh đốm vòng sâm Ngọc Linh

Phòng bệnh:

+ Phun lá: Dùng 40-50ml nano Bạc Đồng Super kết hợp 40-50ml nano Đồng Oxyclorua pha 20 lít nước phun đều thân lá gốc, 7 ngày/lần.

+ Tưới ẩm gốc: Dùng 500ml nano Bạc Đồng PAV pha 150 lít nước tưới ẩm gốc, 7-15 ngày/lần.

Trị bệnh: Khi cây có triệu trứng bệnh, dùng 80ml nano Bạc Đồng Super kết hợp 80ml nano Đồng Oxyclorua cộng thêm 80ml nano Bạc Đồng PAV pha 20 lít nước phun đều thân lá gốc, 7 ngày/lần. Sau khi cây khỏi bệnh chuyển sang công thức phun phòng bệnh như trên hướng dẫn.

Ngoài ra sử dụng 500ml nano AKH Super Plus kết hợp 500ml nano Silic SiO2 pha 200-250 lít nước tưới ẩm gốc rễ cây(tăng cường sức đề kháng cho cây, phục hồi sức cây sau giai đoạn bệnh).

2.4.5 Quy trình xử lý cây sâm Ngọc Linh bị thối củ

Tại sao sâm Ngọc Linh bị thối củ?

Do độ ẩm cao liên tục, thường xuyên, đất thiếu hữu cơ, thiếu hệ vi sinh có lợi, bộ rễ trong trạng thái bị nghẹt, thiếu oxy, nhiễm nấm khuẩn gây thối củ(phytophthora, Fusarium, pythium,…). Thường hiện tượng thối củ xảy ra vào mùa mưa, trên những cây sâm 2-3 năm tuổi. Hiện tượng thối củ có thể do tuyến trùng hại rễ tạo vết thương hở, sau đó nấm xâm nhiễm gây bệnh thối củ, cây sinh trưởng kém, còi cọc, chậm phát triển, nặng có thể làm cho cây chết hoàn toàn.

Quy trình xử lý sâm Ngọc Linh bị thối củ:

Trước hết cần kiểm tra, phát hiện sớm những cây bị thối củ (lá vàng, nhỏ, cây còi cọc, sinh trưởng chậm,…). Cây sâm bị thối củ cần được cắt bỏ hoàn toàn phần bị thối, sau đó dùng 200-300ml chế phẩm nano Bạc Đồng PAV pha với 10 lít nước ngâm trong thời gian 5-15 phút. Tiếp tục dùng 200-300ml nano Bạc Đồng Super pha 10 lít nước ngâm trong 10 phút sau đó vớt ra để ráo nước. Dùng chế phẩm nano Đồng oxyclorua (nồng độ cao) bôi vết cắt trước khi đem trồng lại (bôi kín vào phần vết cắt, cũng có thể dùng nano bạc đồng hợp kim để bôi lên vết cắt trước khi trồng).

Chăm sóc cây sâm bị thối củ sau khi trồng lại: sau khi trồng lại tiếp tục tưới bộ chế phẩm nano bạc đồng super, nano đồng oxyclorua và nano bạc đồng PAV. Cụ thể như sau:

Tưới công thức 1(CT1): Dùng 100ml nano Bạc Đồng PAV kết hợp 80-100ml nano Đồng Oxyclorua pha 20 lít nước tưới ẩm gốc, tưới 2-3 lần, 7 ngày/lần.

Tưới công thức 2(CT2): dùng 80-100ml nano bạc đồng super kết hợp 80-100ml nano đồng oxyclorua pha với 20lít nước tưới ẩm gốc. Tưới 2-3 lần, 7 ngày/lần.

Công thức 1 và 2 nên tưới xen kẽ nhau, cách nhau 7-10 ngày/lần (đặc biệt tưới trong 2-3 tháng đầu).

Khi cây sâm phát triển ổn định(phát triển thân lá) chuyển sang phun phòng bệnh như sau: Dùng 30-70ml nano Đồng Oxyclorua kết hợp 40-80ml nano Bạc Đồng Super pha 15-20 lít nước phun ướt đẫm thân lá gốc. Liều lượng sử dụng tăng dần khi cây sâm ổn định thân lá.

Kích bộ rễ, giúp cây sâm Ngọc Linh phát triển khoẻ mạnh, bộ lá xanh dày tự nhiên: Dùng 500ml nano AKH Super plus pha 200 lít nước tưới ẩm gốc. Ngoài ra định kỳ 30 ngày/lần dùng thêm nano Canxi Super tưới gốc (1 chai 500ml pha 200-300 lít nước tưới ẩm gốc).

Hình ảnh một số vườn sâm được chăm sóc theo quy trình nano sinh học: