Chăm sóc cây có múi thời kỳ sau thu hoạch, hãm lộc đông cho bưởi diễn

Cây ăn quả nói chung và cây có múi nói riêng, sau mỗi vụ thu hoạch bà con cần chăm sóc theo hướng phục hồi cây, tạo điều kiện thuận lợi cho cây vào trạng thái ngủ nghỉ, tích lũy dinh dưỡng để chuẩn bị cho quá trình phân hóa mầm hoa. Quá trình ngủ nghỉ tự nhiên của cây thường phụ thuộc vào điều kiện thời tiết. Tại Miền Bắc bưởi diễn thường bước vào thời kỳ ngủ nghỉ tự nhiên khi nhiệt độ xuống thấp (dưới 13^oC), độ ẩm đất không quá cao (dưới 40-50%). Tuy nhiên với những năm mưa kéo dài, rét muộn bà con cần áp dụng các biện pháp kỹ thuật cơ giới nhằm đưa cây vào trạng thái ngủ nghỉ qua đó hạn chế phát triển lộc đông. Một khi lộc đông phát sinh phát triển mạnh sẽ ảnh hưởng tới quá trình phân hóa mầm hoa.

Tác hại của lộc đông được mô tả như sau:

+ Hoa phân hóa muộn, cấu trúc hoa nhỏ, chùm dày, không đúng thời điểm, do đó thời điểm nở rộ thường gặp điều kiện thời tiết không thuận lợi (hoa rất muộn).

+ Thời kỳ ra hoa đậu quả không tập trung và bị kéo quá dài, tỷ lệ đậu quả thấp, ảnh hưởng đến năng suất chất lượng quả vụ sau.

+ Lộc đông phát triển sớm thường quả sẽ không sai, lộc đông phát triển mạnh, tỷ lệ cao thường sẽ mất hoa 1, các đợt hoa muộn không cho năng suất chất lượng quả đảm bảo.

Đối với bưởi diễn quả trên cây quá ít không phù hợp với sức sinh trưởng của cây sẽ kéo theo chất lượng quả kém (quả to, vỏ dày, tép thường bị khô, ít nước, mã quả xấu).

Chính vì vậy thời kỳ sau thu hoạch bà con cần áp dụng đúng và kịp thời về yêu cầu kỹ thuật đối với từng loại cây trong nhóm cây có múi. Về cơ bản mỗi cây trong nhóm cây có múi có thời gian ngủ nghỉ, đặc điểm ra hoa đậu quả chênh lệch nhau từ 2-3 tuần tuy nhiên các giải pháp thúc hoa, phát triển mầm hoa, chống rụng quả gần tương tự nhau (riêng thời gian thu hoạch có thể chênh lệch nhau từ 2-3 tháng, tùy giống). Trong nhóm cây có múi thì bưởi diễn và cam canh là cây “khó tính” nhất do đó trong phạm vi chuyên đề này chúng tôi sẽ tập trung chủ yếu hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc cây bưởi diễn tôm vàng(diễn muộn).

Yêu cầu kỹ thuật trong quá trình chăm sóc cây bưởi diễn thời kỳ sau thu hoạch: Phải đảm bảo đồng thời 3 yêu cầu sau

Yêu cầu thứ nhất: Thu hoạch đúng thời điểm, không nên thu hoạch quá muộn

Với bưởi diễn nhà vườn nên tiến hành thu hoạch từ 10/11 và kết thúc muộn nhất vào khoảng 10/12 âm lịch hàng năm. Việc thu hoạch muộn sẽ ảnh hưởng đến quá trình ngủ nghỉ và phân hóa mầm hoa của cây. Cây không có thời gian ngủ nghỉ và tích lũy dinh dưỡng đủ dài khi gặp điều kiện thời tiết không thuận lợi sẽ ảnh hưởng đến quá trình phân hóa mầm hoa, tỷ lệ đậu quả thấp.

Yêu cầu thứ hai: Chủ động phòng trừ sâu bệnh

Sau mỗi vụ thu hoạch cần phải phun “rửa vườn” loại bỏ sâu bệnh, chuẩn bị bước vào vụ mới. Thời kỳ trước ra hoa một tháng cần được xử lý nấm khuẩn gây bệnh. Cần đảm bảo rằng thời kỳ hoa nở nấm khuẩn gây bệnh phải được kiểm soát chủ động, hạn chế phun các thuốc trừ sâu bệnh thời kỳ hoa nở và đậu quả non. Chính vì vậy sau thu hoạch bà con cần phun các chế phẩm trừ sâu bệnh từ 2-3 lần để bảo vệ cành mẹ, giảm thiểu các nguy cơ gây hại mầm hoa và cấu trúc hoa sau này, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình thụ phấn và đậu quả.

Yêu cầu thứ ba: Hạn chế hoặc ức chế quá trình phát sinh và phát triển lộc đông

Như phân tích ở trên sau thu hoạch bà con cần áp dụng các biện pháp kỹ thuật cơ giới với mục đích đưa cây vào trạng thái ngủ nghỉ (nghỉ dưỡng) để chuẩn bị cho quá trình phân hóa mầm hoa. Tuy nhiên với những năm mưa kéo dài, độ ẩm đất cao, rét đến muộn sẽ tiềm ẩn nguy cơ phát triển lộc đông.

Các điều kiện thúc đẩy lộc đông phát triển mạnh:

+ Những năm rét muộn, mưa kéo dài là điều kiện thuận lợi để lộc đông phát triển dẫn đến quá trình phân hóa hoa không đều, hoa kéo dài, hoa muộn.

+ Chăm sóc dinh dưỡng không phù hợp vơi nhu cầu dinh dưỡng của cây, cây mất cân đối dinh dưỡng (thừa đạm, thiếu dinh dưỡng vi lượng..). Ngoài ra lượng quả trên cây có vai trò quan trọng trong việc điều tiết lộc đông.

Như vậy trong một năm (1 vụ) xét về sinh trưởng lộc, bà con nên điều tiết các đợt lộc sao cho phù hợp với sức sinh trưởng của cây. Với bưởi Diễn cần thúc lộc hè, lộc thu và nuôi chúng phát triển thành cành mẹ cho năm sau, tuy nhiên đến giai đoạn cuối thu, đầu đông chúng ta cần tác động các biện pháp kỹ thuật để hạn chế lộc đông phát sinh, phát triển.

Các biện pháp hạn chế lộc đông phát triển: Kết hợp 2 biện pháp cơ bản sau

Biện pháp 1: Biện pháp chăm sóc và điều tiết dinh dưỡng

Sử dụng phân bón hữu cơ hoai mục ủ nấm đối kháng kết hợp lân đơn bón lót vào thời điểm cuối vụ hàng năm (xem hướng dẫn phần sau). Không lạm dụng phân bón hóa học, hạn chế bón muộn, bón rải rác kéo dài. Bón phân cho cây cần dựa vào nhu cầu dinh dưỡng của từng cây, sản lượng quả/cây, thời tiết khí hậu từng năm để có phương pháp bón, định lượng bón cho mỗi cây sao cho phù hợp, cân đối. Trong quá trình chăm sóc cần lưu ý đạm cá ủ rất tốt tuy nhiên không nên bón quá nhiều, bón thừa đạm cá làm cho cây mất cân đối dinh dưỡng bộ lá phát triển mạnh, đạm tồn dư trong đất là nguy cơ tiềm ẩn phát triển lộc đông cuối vụ.

Biện pháp 2: Biện pháp tác động cơ giới bộ rễ (quan trọng)

Là biện pháp cuốc xới đất xung quanh vùng tán nhằm mục đích chặt rễ, xử lý bộ rễ, cải tạo đất vùng rễ, loại bỏ một phần rễ non của cây, ngăn chặn từ xa quá trình hút nước và dinh dưỡng khoáng của bộ rễ.

Mục đích và cơ sở khoa học của biện pháp chặt rễ, xử lý rễ, giảm số lượng rễ tơ: Theo các nghiên cứu về sinh lý thực vật các nhà khoa học thấy rằng đa phần Xytokinin được hình thành và tổng hợp chủ yếu trong hệ thống bộ rễ (đặc biệt là phần rễ non, rễ tơ nằm phía ngoài cùng). Xytokinin là nhóm phytohormon nội sinh có vai trò hoạt hóa mạnh mẽ sự tổng hợp axit nuleic và protein. Do đó xytokinin có xu hướng kích thích quá trình phân chia tế bào qua đó chúng có tác dụng kích thích sự phân hóa mầm chồi, thúc đẩy quá trình phát triển lộc đông. Điều này giải thích tại sao khi nhiệt độ tăng (rét muộn), độ ẩm đất cao, các chất dinh dưỡng dư thừa trong đất bị khoáng hóa mạnh tạo thuận lợi cho bộ rễ (rễ tơ, rễ hút) sinh trưởng, phát triển mạnh. Khi bộ rễ hoạt động mạnh thì ngay lập tức hormon xytokinin được tổng hợp nhiều hơn qua đó kích thích quá trình phân chia tế bào, thúc đẩy mầm chồi dinh dưỡng phát triển thành lộc đông.

Cũng vì các lý do trên mà Xytokinin còn được xem là một loại hormon trẻ hóa cây, tức là chúng luôn có xu hướng phát triển mầm chồi dinh dưỡng. Do đó biện pháp tác động cơ giới bộ rễ nhằm loại bỏ hoặc giảm một phần Hormon xytokinin có trong phần rễ non của cây qua đó ức chế quá trình phát sinh lộc đông, tạo điều kiện ngủ nghỉ (ủ mầm hoa) cho cây.

Khi xử lý bộ rễ, cần đảm bảo bộ rễ bị đứt theo hình chiếu của tán

(Sau khi xử lý bộ rễ nhà vườn nên phun nano bạc đồng trực tiếp vào rễ, tiêu diệt nấm khuẩn gây thối rễ)

Trường hợp khoanh vỏ không đúng kỹ thuật thường xuất hiện nhiều hoa dị hình, chất lượng hoa kém. Hãm lộc đông không đúng cách, không đúng thời điểm hoa rất nhỏ, tỷ lệ đậu thấp, tỷ lệ rụng quả non cao

Qua theo dõi, nghiên cứu nhiều năm trên các vùng trồng bưởi diễn và một số nhóm cây ăn quả nói chung. Chúng tôi thấy rằng vào thời điểm cuối vụ, trước hoặc sau thu hoạch khoảng 10-15 ngày nếu gặp điều kiện nhiệt độ xuống thấp dưới 10-14^oC (kéo dài từ 5-7 ngày) bộ rễ sẽ tạm ngừng sinh trưởng hoặc chức năng sinh lý của bộ rễ giảm chính vì vậy mà hormon xytokinin được kiểm soát ở mức hạn chế vì vậy hiện tượng lộc đông phát sinh cũng ít hơn. Như vậy có thể nói khi nhiệt độ thấp, đất khô hạn vào thời điểm cuối vụ trước hoặc sau thu hoạch 10-15 ngày sẽ giúp cây vào trạng thái ngủ nghỉ tự nhiên, lộc đông ít phát sinh, quả cũng ngọt hơn.

Chính vì vậy cơ sở khoa học của biện pháp tác động cơ giới bộ rễ chính là loại bỏ hoặc giảm nồng độ hormon hóa trẻ Xytokinin tại bộ rễ bằng cách chặt rễ và loại bỏ chúng(cuốc xới đất xung quanh vùng hình chiếu tán). Ngoài ra khi sử dụng cuốc/cào đất xung quanh gốc có tác dụng trẻ hóa bộ rễ, thay thế một phần bộ rễ tơ cho vụ sau (rễ hút làm nhiệm vụ nuôi cây), giảm nấm khuẩn gây bệnh, tăng cường khả năng trao đổi khí, giúp đất tới xốp, hạn chế nghẹt rễ qua đó tăng cường hiệu suất hấp thu dinh dưỡng cho bộ rễ, tăng năng suất và chất lượng quả.

Thời điểm tác động cơ giới bộ rễ: Việc chọn thời điểm xử lý bộ rễ, cuốc xới xung quanh gốc rất quan trọng. Nếu làm quá sớm sẽ ảnh hưởng đến chất lượng quả, làm quá muộn sẽ không đạt hiệu quả tối ưu. Thời điểm xử lý bộ rễ phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, sản lượng quả trên cây và sức sinh trưởng của từng cây. Trường hợp cây không sai quả, thời tiết rét muộn(nhiệt độ cao), mưa kéo dài, độ ẩm đất cao, bộ lá xanh dày có biểu hiện thừa dinh dưỡng bà con nên xử lý bộ rễ sớm. Xử lý cuốc xới nhẹ xung quanh gốc theo hình chiếu tán, có thể xử lý trước thu hoach 10-15 ngày. Sau thu hoạch nên tiến hành cuốc xới sâu rộng hơn (xử lý lần 2). Tuy nhiên trường hợp cây sinh trưởng bình thường, bộ lá phát triển cân đối, cây sai quả, không có dấu hiệu thừa dinh dưỡng, các điều kiện thời tiết bình thường (nhiệt độ không quá cao, đất không quá ẩm) thì bà con đợi thu hoạch xong, cắt tỉa tạo tán thông thoáng, sau đó tiến hành cuốc xới, xử lý bộ rễ luôn (xử lý một lần). Lưu ý cần làm sạch cỏ dại xung quanh gốc cây, vùng bộ rễ sinh trưởng trước khi tiến hành xử lý đất. Trong quá trình cuốc xới nếu thấy phát hiện nấm gây bệnh thối rễ, tuyến trùng cần tiến hành phun/tưới trị bệnh ngay, tránh ảnh hưởng vụ sau.

Ngoài 2 biện pháp hãm lộc đông như trên, một số vườn còn áp dụng biện pháp tạo Stress cây bằng cách khoanh vỏ cây. Thực chất biện pháp này là làm đứt mạch vận chuyển dinh dưỡng libe của cây qua đó hạn chế dinh dưỡng cung cấp lên trên, qua đó giảm hiện tượng phát triển lộc đông. Tuy nhiên nên cẩn trọng với biện pháp này, không nên lạm dụng. Bởi biện pháp khoanh vỏ thường bị động ở giai đoạn sau, vết khoanh nếu không liền kịp sẽ ảnh hưởng đến tỷ lệ đậu quả và nuôi quả non sau này. Hơn nữa biện pháp khoanh vỏ làm tổn thương mạch dẫn của cây, cây kém bền và thường bị nhiễm nấm gây bệnh xì gôm chảy mủ thân gốc.

Bón phân sau thu hoạch cho bưởi diễn:

Sau khi làm sạch cỏ dại, xử lý đất, cuốc xới theo hình chiếu tán của cây bà con nên bón vôi bột nếu đất chua (tùy chất đất, tuổi cây bón từ 1,5-4kg/gốc). Lưu ý không nên bón lân và vôi cùng lúc vì chúng bị kết tủa dạng muối canxi phốt phát khó tan làm chai đất. Sau khi cuốc xới xung quanh gốc không bón phân và lấp đất ngay mà nên phơi khô, xiết nước từ 10-20 ngày (tùy điều kiện thời tiết và sức sinh trưởng của cây).

Để cây bưởi diễn phân hóa mầm hoa đồng đều, đúng thời điểm bà con cần chủ động thu hoạch từ đầu tháng 11 và kết thúc trước 15-20/11 âm lịch. Bưởi diễn cần ít nhất 20-30 ngày ngủ nghỉ trước khi bước vào phân hóa mầm hoa(lâu hơn càng tốt). Sau 10-15 ngày xử lý rễ và phơi khô đất bà con tiến hành bón phân lót như sau (tính trên mỗi gốc cây):

+ Phân chuồng hữu cơ hoai mục ủ nấm đối kháng: 30-60kg/gốc (tùy tuổi cây, đường kính tán, sản lượng quả vụ trước).

+ Lân đơn P₂O₅: 3-5kg/gốc (tùy tuổi cây, đường kính tán, sản lượng quả).

+ Đậu tương nghiền nhỏ (thời điểm này không cần bón đậu tương ngâm): 1,5-3kg/gốc (tùy tuổi cây, đường kính tán, sản lượng quả).

+ Tro bếp (nếu có): Mỗi gốc ít nhất nửa bao đến một bao

Hỗn hợp phân bón lót trên cần được trộn đều với đất trước khi lấp rãnh đã cuốc xới trước đó. Sau khi bón và lấp đất nếu thấy bộ lá hơi héo, mỏng lá có thể tưới nhẹ duy trì ẩm độ vừa phải từ 60-75%. Sau thời gian ngủ nghỉ, cây đủ thời gian tích lũy về “chất” chúng sẽ phân hóa mầm hoa. Khi cây bắt đầu nhú mầm hoa cần đảm bảo rằng trước đó đó đã phun thuốc trừ sâu bệnh (trị nấm khuẩn gây bệnh, nhện và một số côn trùng chích hút khác).

Thời điểm cây bắt đầu nhú mầm hoa bà con nên tưới nước tăng dần, nâng cao độ ẩm đất (duy trì độ ẩm đất liên tục), định kỳ 1-3 ngày tưới một lần (tùy điều kiện thời tiết). Để thúc mầm hoa phát triển đồng đều bà con có thể bón thêm lân P₂O₅, bón vãi, mỗi gốc 200-300g kết hợp tưới nước giữ ẩm (bón vãi trên mặt xung quanh gốc, bón vào thời điểm bắt đầu nhú mầm hoa).

Ngoài ra thời kỳ phân hóa mầm hoa bà con nên phun hỗn hợp chế phẩm sau giúp mầm hoa phát triển to khỏe, đồng đều, chủ động tiêu diệt nấm khuẩn gây bệnh hại hoa vào thời kỳ hoa nở rộ, đậu quả non sau này: Dùng 30-50ml chế phẩm nano Canxi super kết hợp 50ml chế phẩm nano Bạc đồng plus và 20-30ml Shellac Suger pha với bình 15-20 lít nước phun đều tán lá. Phun 2 lần liên tiếp, mỗi lần cách nhau 5-10 ngày (trước nở hoa ít nhất nên phun một lần).